بسم الله الرحمن الرحيم

(1) (و المرسلات  عرفا):(قسم  به  رسولاني  كه  بدنبال  هم  فرستاده  شده اند)

(2) (فالعاصفات  عصفا):(قسم  به  فرشتگاني  كه  به  سرعت  تند باد به  انجام  حكم  حق مي شتابند)

(3) (و الناشرات  نشرا):(و قسم  به  آنانكه  نيكو نشر مي دهند)

(4) (فالفارقات  فرقا):(و به  آنانكه  به  نيكي  جدا مي كنند)

(5) (فالملقيات  ذكرا):(و قسم  به آنانكه  ذكر را بر انبياء تلاوت  و وحي مي كنند)

(6) (عذرا او نذرا):( تا عذر نيكان  و تهديد كافران  محقق  شود)

(7) (انما توعدون  لواقع ):(قسم  به  همه  اينها كه  آنچه  به  شما وعده  دادند، البته  واقع خواهد شد)ظاهرادر همه  اين  صفات  پنج  گانه  (مرسلات )، (عاصفات )، (ناشرات )، (فارقات )،(ملقيات )، ملائكه   وحي  منظورند، مي فرمايد: قسم  به  فرشتگان  روانه  شده  درحاليكه  پشت  سر هم  مي آيند و يا قسم  به  فرشتگان  روانه  شده  كه  به  خاطر خير و معروف فرستاده  شده اند و قسم  به  ملائكه اي  كه  مانند بادهاي  سريع  به  سرعت  روانه  انجام مأموريت  خود مي شوند و قسم  به  ملائكه اي  كه  صحيفه هاي  آسماني  را كه  وحي  الهي  برآن  نوشته  شده  باز مي كنند تا پيغمبران  آن  را تلقي  كنند وقسم  به  آنانكه  بين  حق  و باطل  وحلال  و حرام ، امتياز و فرق  مي نهند و قسم  به  ملائكه اي  كه  وحي  را بر انبياء القاء مي كنندو آنها ذكر را تلاوت  مي كنند تا عذر و حجتي  براي  مؤمنان  و تهديدي  براي  كافران  و يااتمام  حجتي  براي  مكذبان  و تهديدي  براي  غير ايشان  باشد.و در انتها در جواب  اين  سوگندها مي فرمايد: آن  چيزي  كه  خداوند شما را به  آن وعده  داده ، يعني  مسأله  بعث  و عقاب  و ثواب  خواه  ناخواه  واقع  خواهد شد.

(8) (فاذا النجوم  طمست ):(وقتي  كه  ستارگان  محو و بي  نور شوند)

(9) (و اذا السماء فرجت ):(و آسمان  شكافته  گردد)

(10) (و اذا الجبال  نسفت ):(و كوهها از ريشه  كنده  و نابود شوند)

(11) (و اذا الرسل  اقتت ):(و در آن  زمان  كه  براي  پيامبران  تعيين  وقت  شود)

(12) (لاي  يوم  اجلت ):(براي  چه  وقت  معين  مي شود؟)

(13) (ليوم  الفصل ):(براي  روز قيامت  كه  بين  حق  و باطل  جدايي  افتد)

(14) (و ما ادريك  ما يوم  الفصل ):(و تو چگونه  مي تواني  عظمت  آن  روز جدايي را تصور كني )

(15) (ويل  يومئذ للمكذبين ):(واي  در آن  روز بر تكذيب  كنندگان )اين  آيات  بيانگر روز موعودي  است  كه  از آن  خبر داده  بود و حوادثي  را كه  در آن روز واقع  مي شودو مستلزم انقراض  عالم انساني  و انقطاع  نظام  دنيويست  توضيح  مي دهد.مي فرمايد: در آن  زمان  اثر ستارگان  يعني  نور و ساير آثار آنها محو مي شود و آسمان پاره  مي گردد و مي شكافد و كوهها از ريشه  كنده  شده  و از بين  مي روند و آن  روز زمان حضور انبياء براي  شهادت  عليه  امتها تعيين  مي شود، آنگاه  مي پرسد اين  امور عظيم  وترسناك  براي  چه  روزي  تأخير انداخته  شده  و در چه  روزي  صورت  مي گيرد؟و خود در پاسخ  مي فرمايد:براي  روز فصل ، كه  روزي  است  كه  در آن  خداي تعالي بين  خلائق  فصل  قضاء مي كند و همان  روز جزاست ، آنگاه  در مقام  تعظيم  آنروزمي فرمايد: تو چه  مي داني  كه  آن  چه  روز بزرگ  و عظيمي  است ، روزيست  كه تكذيب گران  در آن  هلاك  مي شوند، يعني  روز فصل  زمانيست  كه  تكذيب گران  معاد وجزا در آن  زمان  هلاك  مي گردند.

(16) (الم  نهلك  الاولين ):(آيا ما پيشينيان  را هلاك  نكرديم ؟)

(17) (ثم  نتبعهم  الاخرين ):(پس  بدنبال  ايشان  قومي  ديگر را نيز هلاك  مي كنيم )

(18) (كذلك  نفعل  بالمجرمين ):(ما با مجرمان  همينگونه  رفتار مي كنيم )

(19) (ويل  يومئذللمكذبين ):(واي  در آن  روز به  حال  تكذيب  كنندگان )با استفهامي  انكاري  مي فرمايد: آيا ما امتهاي  مكذب  و گمراه  گذشته ، نظير قوم  عاد وثمود و...را هلاك  نكرديم ؟ بنابراين  پس  از آنها امتهاي  ديگري  را هم  كه  مرتكب تكذيب  شوند هلاك  مي سازيم ، سپس  در تعليل  مطلب  مي فرمايد: ما با مجرمان  اين  گونه رفتار مي كنيم ، يعني  علت  هلاكت  آنها جرم  و گنه كاري  ايشان  است  .در ادامه  با لحني  انذاري  مي فرمايد: واي  بر مكذبان  در روز قيامت  و اين  كلام  خودحجتي  است  بر يگانگي  خدا در ربوبيت ، چون  هلاك  كردن  انسانهاي  مجرم ، تصرفي  درعالم  انساني  وتدبيري  براي  آنست  و چون  غير از خدا هلاك  كننده اي  نيست  و خودمشركين هم به اين  معنااعتراف مي كنند،پس  رب  هم تنهااوست وغيراورب ومعبودي نيست .

(20) (الم  نخلقكم  من  ماء مهين ):(آيا ما شما را از آبي  پست  و ناچيز نيافريديم ؟)

(21) (فجعلناه  في  قرار مكين ):(و سپس  آن  را در قرارگاهي  محكم  قرار داديم )

(22) (الي  قدر معلوم ):(تا مدتي  معين  و معلوم )

(23) (فقدرنا فنعم  القادرون ):(پس  آن  را اندازه گيري  و تقدير كرديم  كه  چه  نيكوقدرتمندي  هستيم )

(24) (ويل  يؤمئذ للمكذبين ):(واي  بر تكذيب  كنندگان  در آن  روز)با استفهامي  انكاري  خطاب  به  آدميان  مي فرمايد: ما شما را از آبي  ناچيز و پست ، كه همان  نطفه  باشد، آفريده ايم  و آن  آب  را در قرارگاهي  محفوظ، كه  همان  رحم  مادران مي باشد، جاي  داديم  و تا مدتي  معلوم ، يعني  همان  مدت  حمل ، در آنجا نگه  داشتيم ،پس  ما همه  اين  حوادث  و صفات  و احوال  را كه  با هستي  شما در ارتباط هستند، تقديركرديم  و چه  خوب  مقدري  هستيم ، آنگاه  فرمود: واي  بر تكذيب  كنندگان  روز فصل  وجزا در آن  روز و اين  فراز نيز مانند گفتار سابق  حجتي  بر وحدانيت  خداي  متعال  و نيزحجتي  بر تحقق  روز جزاست  .

(25) (الم  نجعل  الارض  كفاتا):(آيا زمين  را محل  اجتماع  بشر قرار نداديم ؟)

(26) (احياء و امواتا):(تا زنده  و مرده  در آن  زندگي  كرده  يا جاي  بگيرند)

(27) (و جعلنا فيها رواسي  شامخات  و اسقيناكم  ماء فراتا):(و در زمين  كوههاي بلند افراشتيم  و ابر و باران  بر شما آب  زلال  و گوارا نوشانيديم )

(28) (ويل  يومئذ للمكذبين ):(واي  در آن  روز به  حال  آنانكه  آيات  خدا راتكذيب  كردند)بااستفهام  انكاري  مي فرمايد: اين  ماييم  كه  زمين  را چنان  قرار داده ايم  كه  همه  بندگان را در خود جمع  مي كند، چه  مرده ها و چه  زنده ها را، البته  اين  در صورتي  است  كه  به (كفت )به  معناي  جمع  كردن  باشد، ولي  بعضي  گفته اند (كفت ) به  معناي  ظرف  است  ومي خواهد بفرمايد زمين  مانند ظرفيست  كه  زندگان  و مردگان  را در خود جاي  مي دهد.آنگاه  مي فرمايد: ما در زمين  كوههاي  ثابت  و بلند برافراشتيم  و شما را از آب  گواراي نهرها و چشمه ها سيراب  نموديم ، و اين  بيانات  چنانچه  در فرازهاي  سابق  نيز گفتيم حجتي  بر ربوبيت  خداوند و اثبات  روز فصل  و جزاست ، آنگاه  مجددا مي فرمايد: واي در آن  روز به  حال  تكذيب  كنندگان .

(29) (انطلقوا الي  ما كنتم  به  تكذبون ):(خطاب  رسد: اي  منكران ، شما امروز به سوي  آن  دوزخي  كه  تكذيب  كرديد برويد)

(30) (انطلقوا الي  ظل  ذي  ثلث  شعب ):(برويد در سايه  دودهاي  آتش  دوزخ  كه داراي  سه  شعبه  است )

(31) (لا ظليل  و لا يغني  من  اللهب ):(نه  آنجا سايه اي  خواهد بود و نه  از شرارآتش  هيچ  نجاتي  دارند)

(32) (انها ترمي  بشرر كالقصر):(آن  آتش  هر شراري  بيفكند مانند قصري  است )

(33) (كانه  جمالت  صفر):(گويي آن  شراره درسرعت همچون شتران  زردموي  است )

(34) (ويل  يومئذ للمكذبين ):(واي  در آن  روز به  حال  تكذيب  كنندگان )يعني  در روز فصل  و جزا از جانب  خداي  متعال  به  آن  مكذبان  خطاب  مي سد كه  ازمحشر بدون  هيچ  درنگي  به  سوي  آتش  روانه  شويد، همان  آتش  كه  همواره  تكذيبش مي كرديد. روانه  شويد، بسوي  سايه  دودي  كه  از آتش  جهنم  زبانه  مي كشد و در اثر تراكم و غلظت  به  سه  شاخه  تقسيم  شده  است  و سايه  آن  دود نه  خنكي  دارد و نه  از حرارت  واذيت  آتش  جلوگيري  مي كند و از آن  آتش  زبانه  و شراره  اي  بر مي خيزد كه  مانند قصري برافراشته  است ، و در سرعت  و انبوهي  مانند شتران  نر مي باشد.و مجددا در مقام  هول  انگيزي  و ارعاب  و انذار مي فرمايد: واي  در آنروز بر تكذيب كنندگان  .

(35) (هذا يوم  لا ينطقون ):(امروز روزيست  كه  كافران  نمي توانند سخني  بگويند)

(36) (و لا يؤذن  لهم  فيعتذرون ):(و به  آنها اجازه  عذرخواهي  داده  نمي شود)

(37) (ويل  يومئذ للمكذبين ):(واي  در آن  روز بر تكذيب  كنندگان )

(38) (هذا يوم  الفصل  جمعناكم  و الاولين ):(اين  روز فصلي  است  كه  شما و همه پيشينيانتان  را در عرصه  محشر گرد مي آوريم )

(39) (فان  كان  لكم  كيد فكيدون ):(پس  اگر كيد و چاره اي  داريد، بياوريد)

(40) (ويل  يومئذ للمكذبين ):(واي  در آن  روز بر مكذبان  )مي فرمايد: روز فصل  و جزا روزيست  كه  اهل  محشر نمي توانند سخني  بگويند و اذن سخن  گفتن  يا عذرخواهي  به  آنها داده  نمي شود و نمي توانند عذر و بهانه  بياورند و اعمال خود را توجيه  كنند و اين  نفي  نطق  با اثبات  آن  در آيات  ديگر منافات  ندارد، چون  روزقيامت  مواقف  بسيار و مختلفي  دارد، در يك  موقف  از آنها سئوال  مي شود و بايدجواب  دهند و در موقفي  ديگر بردهانهايشان  مهر مي زنند، بطوريكه  نتوانند سخني بگويند، پس  واي  برتكذيب  كنندگان  خدا و معاد در آن  روز، اين  روز همان  روز جدايي و فصل  ميان  اهل  حق  و اهل  باطل  است  كه  خداوند در  آنروز ميان  ايشان  داوري  مي كند،آنگاه  خطاب  به  تكذيب گران  اين  امت  كه  از آخرين  هستند، مي فرمايد: ما همه  شما و نيزگذشتگان  و پيشينيان  را در صحنه  محشر گردآوري  مي كنيم ، تا به  حساب  شما رسيدگي شود، حالا اگر شما حيله اي  بر عليه  من  داريد تا با حيله  عذاب  مرا از خود دفع  كنيد، آن حيله  را بكار ببريد و اين  كلام  در مقام  تعجيز است ، يعني  شما چنين  نيرويي  نداريد و به هيچ  ترفندي  نمي توانيد خود را از عذاب  برهانيد، پس  واي  بر مكذبان  از چنان  روزي .

(41) (ان  المتقين  في  ظلال  و عيون ):(همانا بندگان  با تقوي  در سايه  درختان  بهشتي و كنار چشمه ها متنعمند)

(42) (و فواكه  مما يشتهون ):(و از هر نوع  ميوه  كه  بخواهند در اختيار دارند)

(43) (كلوا واشربوا هنيئا بما كنتم  تعملون ):(بخوريد و بياشاميد، گوارايتان  باد به پاداش  اعمال  نيكي  كه  در دنيا بجاي  آورديد)

(44) (انا كذلك  نجزي  المحسنين ):(البته  ما اينچنين  نيكوكاران  را پاداش  مي دهيم )

(45) (ويل  يومئذ للمكذبين ):(واي  بر مكذبان  در آن  روز)در اينجا به  توصيف  حالات  اهل  بهشت  در روز فصل  و جزا مي پردازد و مي فرمايد:اهل  تقوي  در بهشت  و در كنار چشمه سارها و زير سايه  درختان  غرق  نعمتند و از هرميوه اي  كه  اراده  كنند، در اختيار دارند و به  ايشان  خطاب  مي رسد: كه  هر چه  مي خواهيدبخوريد و بنوشيد، گواراي  وجودتان ، اين  نعمتها بدليل  آن  اعمال  نيكي  است  كه  در دنيابجا مي آوريد و سپس  در مقام  تثبيت  سعادت  ايشان  مي فرمايد: ما همه  نيكوكاران  رااينچنين  جزا مي دهيم ، آنگاه  در مقام  هول انگيزي  و ايجاد وحشت  و حسرت  مي فرمايد:واي  بر مكذبين  در آن  روز، كه  از اين  نعمات  بي  بهره  و محرومند.

(46) (كلوا و تمتعوا قليلا انكم  مجرمون ):(شما هم  بخوريد و بهره  ببريد در اين مدت  اندك  دنيا، همانا شما بدكاريد)

(47) (ويل  يومئذ للمكذبين ):(واي  در آن  روز به  حال  مكذبان )

(48) (و اذا قيل  لهم  اركعوا لا يركعون ):(كه  هر گاه  به  ايشان  گفته  شد نماز و طاعت بجا بياوريد، اطاعت  نكردند)

(49) (ويل  يومئذ للمكذبين ):(واي  در آن  روز به  حال  مكذبان )

(50) (فباي  حديث  بعده  يؤمنون ):(پس  ايشان ، پس از آيات  خدا به  كدام  گفتارايمان  مي آورند؟)در اينجا به  نحو تهديد و تعجيز خطاب  به  مكذبان  معاد و آيات  حق  مي فرمايد: هرچه  مي خواهيد بخوريد و از نعمات  ناپايدار دنيا بهره  ببريد، ولي  بدليل  مجرم  بودنتان ،سودي  از اين  تمتعات  نخواهيد برد و در نهايت  عذاب  الهي  شما را در بر خواهد گرفت  وجزاي  مجرم  خواه  ناخواه  آتش  جهنم  است ، پس  واي  بر تكذيب  كنندگان  در روز قيامت كه  اين  عذاب  را مشاهده  خواهند كرد.آنگاه  خطاب  را از آنها بازگردانده  و به  نحو غيبت  ادامه  سخن  مي دهد، چون  آنها رابه  حال  تمتع  از بهره هاي  دنيا رها نموده  و ايشان  ارزش  و لياقت  مخاطب  بودن  را ندارند،مي فرمايد: وقتي  به  آنها گفته  مي شد خدا را عبادت  كنيد و اعمال  عبادي  مثل  نماز (ركوع و سجود) را بجا بياوريد، سر باز مي زدند و اطاعت  نمي كردند، پس  واي  به  حال  اين منكران  و مكذبان  در روز فصل  و جزا، و در آخر مي فرمايد: وقتي  اين  منكران  آيات آشكار الهي  و قرآن  عظيم  را انكار كردند و  آيات  ساطع  و براهين  قاطع  آن  را نديده گرفتند، ديگر به  چه  سخني  ايمان  خواهند آورد؟و اين  كلام  در حكم  نفي  كلي  و يأس  از ايمان  آنهاست  و مي خواهد به  پيامبر ص تفهيم  نمايد كه  اينها ديگر ايمان  آور نيستند و هيچ  فايده اي  در دعوت  كردن  آنان  نيست ،جز همينكه  حجت  بر آنها تمام  شود،(و در قيامت  عذري  نداشته  باشند و نگويند كه  مانمي دانستيم  حق  چيست  و پيامبر بيم  رساني  ما را انذار نکرد.)