🔹آزادسازی مکّه برای مسلمانان، به منزلۀ فتح کامل سنگرهای دشمن بود.
وَ الْفَتْحُ
مطلق آوردن فتح در مورد«فتح مکه»نشانگر صدق فتح کامل بر آن است.

🔸«عن أبی عبداللّه (ع) قال: أوّل ما نزل علی رسول اللّه (ص) «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ. اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ» و آخره «إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اللّٰهِ» ؛ [۱]
از امام صادق (ع) روایت شده که فرمود: اولین سوره ای که بر رسول خدا (ص) نازل گشت «بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّحِیمِ. اِقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ» بود و آخرین آن «إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اللّٰهِ» بود».
[۱]: کافی، ج ۲، ص ۶۲۸، ح ۵؛ نورالثقلین، ج ۵، ص ۶۹۰، ح ۸.

🔹پیروزی مسلمانان عصر بعثت بر مکه و فتح آن، زمینه ساز مسلمان شدن جمعیت‌های فراوانی از مردم آن زمان
إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اللّٰهِ وَ الْفَتْحُ. وَ رَأَیْتَ النّٰاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللّٰهِ أَفْوٰاجاً

🔸مردم پس از فتح مکه، با رضایت و بدون تحمیل، اسلام را پذیرفتند.
یَدْخُلُونَ

🔹تسبیح و حمد خداوند و استغفار به درگاه او، پس از مشاهدۀ امدادهای الهی و گرایش وسیع مردم، به دین، فرمان و توصیۀ خداوند به پیامبر (ص)
إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اللّٰهِ وَ الْفَتْحُ. وَ رَأَیْتَ النّٰاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللّٰهِ أَفْوٰاجاً. فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ

🔸شایسته ترین سخن برای نفی عیب از خداوند، ستایش او است.
فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ
«باء» در «بِحَمْدِ رَبِّکَ» برای استعانت است؛ برخی آن را«باء» مصاحبة می‌دانند. برداشت یاد شده، ناظر به معنای اول است.

🔹امدادهای الهی در فتح مکه، جلوۀ ربوبیت خداوند بر پیامبر (ص) و مایۀ پیشرفت اهداف رسالت آن حضرت بود.
إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اللّٰهِ وَ الْفَتْحُ... فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ

🔸استغفاری که در این سوره به آن امر شده است - به قرینۀ تعلیق بر نصرت و فتح و عطف بر تسبیح و حمد - استغفار ویژه ای است. این استغفار، در ارتباط با حمد و تسبیح، به معنای درخواست عفو از کاستی‌های آن و در ارتباط با «تَوّٰاباً»، به معنای درخواست رجوع مجدّد و مکرر خداوند و تقاضای عنایت‌های تازه به تازۀ او است.

🔹پیامبر (ص) در ادامۀ حیات خویش، نیازمند مغفرت الهی و ملزم به طلب آن از خداوند بود.
وَ اسْتَغْفِرْهُ
استغفار پیامبر (ص) - با آن که معصوم است - ممکن است به معنای درخواست ادامه یافتن مغفرت الهی باشد و می‌تواند بیانگر این نکته باشد که پیامبر (ص)، گرچه بالاترین درجۀ عبادت را داشت؛ ولی همواره آن را در برابر عظمت خداوند، ناچیز دیده و با احساس شرمندگی به درگاه خداوند از او پوزش می‌طلبید برداشت یاد شده ناظر به احتمال نخست است.

🔸احساس قصور در پیشگاه خداوند و عذرخواهی از او، هنگام پیروزی و استقبال عمومی از دین و در اوج قدرت، توصیۀ خداوند به پیامبر (ص) و شیوه ای مطلوب برای زمامداران و مبلّغان
إِذٰا جٰاءَ نَصْرُ اللّٰهِ وَ الْفَتْحُ... وَ اسْتَغْفِرْهُ

🔹فرمان خداوند به تسبیح، حمد و استغفار، زمینه ساز توفیق یافتن انسان برای توبه به درگاه او است.
فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَ اسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کٰانَ تَوّٰاباً

📘خلاصه از تفسیر راهنما