سوره اعراف[7]

سوره اعراف در مكه نازل شده و 206 آيه دارد. م اين سوره نام اين سوره مباركه از چهل و ششمين آيه آن كه واژه «اعراف» در آن به كار رفته - كه به باور برخى به مفهوم «جايگاه‏هاى بلند و پر فراز» و ويژه بندگان پروا پيشه و شايسته‏كردار خدا مى‏باشد - گرفته شده است.

 اين سوره مشتمل است بر مجموع مطالبى كه سوره‏هاى ابتدا شده به حروف مقطعه" الم" و" ص" مشتمل بر آن است. برداشت كلام در اين سوره چنين است كه گويا عهدى را كه خداوند از آدميان گرفته كه او را بپرستند و چيزى را شريك او قرار ندهند مبناى كلام قرار داده، و آن گاه از سير تاريخى اين عهد كه بر حسب مسير انسانيت در امم و قرون گذشته نموده است بحث مى‏كند.

چون اكثر امم گذشته اين عهد را شكسته و آن را از ياد بردند، و در نتيجه وقتى پيغمبرى در بين آنان مبعوث مى‏شده و آيات و معجزاتى مى‏آورده كه آنان را به ياد عهد خود بيندازد تكذيب مى‏كردند و جز عده كمى به وسيله آن آيات متذكر نمى‏شدند.

آرى، عهد الهى كه در حقيقت اجمالى است از تفصيل دعوت‏هاى دينى الهى، در طبيعت انسان‏هاى مختلف از جهت اختلافى كه در استعداد قبول و رد آن دارند، و همچنين از جهت اختلاف اماكن و اوضاع و احوال و شرايطى كه به نفوس آنان احاطه دارد مختلف مى‏شود.

در بعضى از نفوس پاك كه بر اصل فطرت باقى مانده‏اند هدايت به سوى ايمان به خدا و آيات او را نتيجه مى‏دهد، و در بعضى ديگر كه هميشه اكثريت را تشكيل مى‏دهند و مردمى‏پست و مستغرق در شهوات دنيايند خلاف آن را، كه همان كفر و طغيان و سرپيچى است نتيجه مى‏دهد، و همين معنى باعث مى‏شود كه مؤمنين مورد الطاف خاص الهى قرار گرفته، و در دنيا موفقيت و نصرت و فتح، و در آخرت نجات از آتش و بهره‏مندى از بهشت و لذايذ گوناگون آن نصيب‏شان گردد، و در مقابل، كفار مورد غضب و لعنت خدا قرار گرفته به عذاب‏هاى ناگهانى كه همگى را هلاك ساخته و نسل‏شان را قطع مى‏كند دچار مى‏شوند" فَجَعَلْناهُمْ أَحادِيثَ وَ مَزَّقْناهُمْ كُلَّ مُمَزَّقٍ" « پس گردانيديم آنها را عبرت داستانها و بكلى متفرق و پراكنده‏شان ساختيم. سوره سبا آيه 19» تازه اين عذاب دنياى‏شان است، و عذاب آخرت بيچاره‏كننده‏تر است، و در آن عذاب كسى يارى نمى‏شود.

اين است آن سنتى كه خداوند آن را در بين بندگان خود اجراء كرده، و از اين پس نيز اجراء مى‏كند" وَ اللَّهُ يَحْكُمُ لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ وَ هُوَ سَرِيعُ الْحِسابِ". « و خدا حكم مى‏كند، و نيست رد كننده‏اى حكم او را و او سريع الحساب است. سوره رعد آيه 40»

شرح جزئيات همين سنت براى مردمى كه ايمان به خدا ندارند انذار است، چون غرض از شرح آن واداشتن آنان به ايمان به خدا و آيات او است. و همين شرح و بيان، نسبت به مردم با ايمان يعنى آنان كه به طور اجمال علم به پروردگار خود و به مقام ربوبى او دارند تذكر و يادآورى آيات خدا و تعليم معارف دينى او، و معرفت به خدا و اسماى حسنى و صفات علياى او، و نيز شناسايى سنت جارى پروردگار در دنيا و آخرت است.

از آيه شريفه" لِتُنْذِرَ بِهِ وَ ذِكْرى‏ لِلْمُؤْمِنِينَ" هم اين معنا استفاده مى‏شود، و از آن به خوبى بر مى‏آيد كه غرض اديان همين دو معنا است: انذار غير مؤمنين، و يادآورى مؤمنين.

بر اين اساس مى‏توان گفت: اين سوره بنا بر اينكه همه آن در مكه نازل شده باشد و از اختلافى كه مفسرين در باره چند آيه آن دارند صرفنظر كنيم روى سخن در آن با مشركين مكه و تعداد اندكى كه به رسول اللَّه (ص) ايمان آورده بودند خواهد بود، و از خود آيات آن نيز اين معنا ظاهر مى‏شود، براى اينكه غالبا در اول يا آخر آيات آن عموم مردم را انذار نموده، و اقامه حجت و موعظه كرده، و يا با ذكر داستان آدم و ابليس و داستانهاى نوح، هود، صالح، لوط، شعيب و موسى (ع) وسيله عبرت‏شان را فراهم ساخته است.

و اين بيان در عين اينكه براى اكثريت مردم انذار است، براى مؤمنين يادآورى و تذكراست، چون همين بيانات آنان را به ياد تفاصيل و جزئياتى از معارف مربوط به مبدء و معاد و آيات الهى مى‏اندازد كه اجمال ايمان خود آنان مشتمل بر آن است.

در اينجا بايد خاطر نشان سازيم كه اين سوره قسمت عمده و مقدار قابل ملاحظه‏اى از معارف الهى را متضمن است، از آن جمله وصف ابليس و لشكرش، وصف قيامت و ميزان، اعراف و عالم در و ميثاق، و وصف مردم با ايمانى كه هميشه به ياد خدايند. و نيز از آن جمله ذكر عرش و تجلى پروردگار و اسماى حسناى او و بيان اين حقيقت كه براى قرآن تاويلى است. و نيز متضمن مجملاتى است از واجبات و محرمات مانند:" قُلْ أَمَرَ رَبِّي بِالْقِسْطِ" و آيه" إِنَّما حَرَّمَ رَبِّيَ الْفَواحِشَ ما ظَهَرَ مِنْها وَ ما بَطَنَ" و آيه" قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ".