مَثَل برده و آزاد

(ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً عَبْدًا مَّمْلُوكًا لا يَقْدِرُ عَلَى شَىْءٍ وَمَن رَّزَقْنَهُ مِنَّا رِزْقًا حَسَنًا فَهُوَ يُنْفِقُ مِنْهُ سِرًّا وَجَهْرًا هَلْ يَسْتَوُونَ ا لْحَمْدُ لِلَّهِ بَلْ اءَكْثَرُهُمْ لاَيَعْلَمُونَ ).(248)

((خداوند مثالى زده : برده مملوكى را كه قادر بر هيچ چيز نيست ؛ و انسان (با ايمانى ) را كه از جانب خود، رزقى نيكو به او بخشيده ايم و او پنهان و آشكار از آنچه خدا به او داده ، انفاق مى كند. آيا اين دو نفر يكسانند؟! ستايش ويژه خداست ، ولى اكثر آنها نمى دانند)).

حق مثل زد عبد مملوكى كه هيچ

قدرتش نبود به چيزى در بسيج

هم مر آزادى كه از نزديك خويش

رزق نيكو داده باشيمش به پيش

پس كند انفاق زان فاش و نهان

اين دو يكسانند آيا در نشان

پس چو عبد عاجزى با مالكش

نيست يكسان گركه دانى اندكش

هر دو باشند ارچه مرزوق يكى

همچنين مملوك يك كس بى شكى

پس چسان اصنام بى روح و اثر

باشد از وجهى شريك دادگر

حق سزاوار است بر حمد و ثنا

نى جز او از خلق نادار گدا

تا چه جاى آن كه باشد مستحقّ

بر پرستش غير او از ما خلق

او ز توحيدش بما بنموده راه

وين ندانند اكثر از راءى تباه (249)

وجه تشبيه 

خداوند متعال در اينجا ((مشركان )) را به برده مملوكى كه توانايى هيچ چيز را ندارد و ((مؤ منان )) را به انسان آزاد و توانگرى كه از امكانات خدا دادى همگان را بهره مند مى سازد، تشبيه كرده است . آنگاه اين دو را با هم مقايسه نموده ، مى گويد: (هَلْ يَسْتَوُونَ)؛ ((آيا اين دو مساوى و برابرند؟!)).

پر واضح است كه هرگز اين دو يكسان نخواهند بود؛ يعنى همانگونه كه برده زر خريدى كه هيچ گونه اختيارى از خود ندارد، با انسان آزاده توانمندى كه در بذل و بخشش امكانات خود، آزادى كامل دارد، مساوى نيستند، آدم مشرك و بت پرستى كه اسير بتهاى سنگى و چوبى و بشرهاى ضعيف بت گونه است و در چنگال خرافات و موهومات گرفتار مى باشد، با انسان مؤ من و موحّدى كه از همه تعلّقات و دلبستگى ها و وابستگيهاى غير الهى رسته و فقط اتّكال و اعتمادش بر قدرت لايزال الهى است ، هرگز يكسان نيستند.

248-نحل / 75.