سخن آغاز

قال علي (ع):

 «إن الله جَميل يُحِب الجَمال»(1)

 «خداوند زيباست و زيبايي را دوست مي دارد. »

اگر هنر را ترسيم زيباي واقعيت ها بدانيم، چه كسي زيباتر از علي (ع) به ترسيم تابلوي حيات و روح بشر و چهره ي جامعه پرداخته است؟

اگر هنرمند را، صاحب بياني نافذ و پيامي رسا بدانيم، كدام هنرمند چون علي (ع) شراره ي سخنش را تا ژرفاي دل و جان و انديشه ي مخاطب نفوذ مي دهد و او را مشتعل مي سازد؟

اگر هنر را به كارگيري عناصر ارتباطي در القاي مفاهيم بدانيم، كدام بيان رساتر از سخن و كلام علي (ع) در اين زمينه است؟

اگر هنر را شناخت زيبايي و آفرينش زيبايي و جمال بدانيم، كدام ديده، زيباشناس تر از نگاه علي (ع) و كدام قدرت، پرتوان تر از جمال آفريني فرزند ابوطالب؟

آن چه در اين جزوه مي خوانيد، نگاهي گذرا به مقوله ي هنر و مفهوم زيباشناسي از ديد امام علي بن ابي طالب (ع) و در سخنان آن پيشواي جاودانه است. باشد كه ژرف نگران و محققان را به كاوشي عميق تر و جدّي تر در اين موضوع برانگيزد و گوشه اي از معارف دين را بنماياند.

قم ـ جواد محدثي

بهمن 1379

* جمال برتر

آن چه جوهره ي جمال و زيبايي را تشكيل مي دهد، يعني دقت، ظرافت، نازك كاري، دلربايي، توازن، هماهنگي، پيوند اجزاء، تناسب اشياء و... و به همين لحاظ، روح انسان را به سوي خود جذب مي كند، در يك نگاه عميق تر، فراتر از مادّيات و محسوسات است.

زيبايي را تنها در ظريف كاري محسوس و تناسب و توازن رنگ ها، صداها و اجزاي يك چيز نبايد جستجو كرد. قلمرو جمال، فراتر از دنياي حس است.

نه جمال، تنها جمال صوري و زيبايي حسّي است، و نه هنر، فقط هنر مادي و محسوس.

اگر زيبايي را در نگاه بيننده جستجو كنيم، از زاويه ي ديد علي (ع)، همه ي هستي زيباست و زيبايي هم تنها در صدا و چهره و منظره و خط خلاصه نمي شود. نگاه جمال شناس و جمال ياب آن حضرت، اعماق وجود را مي كاود و با نگاهي فراتر از مادّيات، زيبايي را حتّي در مفاهيم و مقوله هاي ذهني، روحي و رفتاري هم درك مي كند و آن را مي ستايد و مي شناساند. ازاين نظر و نگاه، حلم و بردباري، وقار، دانش، صدق و عفاف، زيباست و زيبايي است. اين مفاهيم در كلمات علي (ع) اين گونه جلوه يافته است:

زينت باطن ها، زيباتر از زينت ظاهرهاست.(2)

زينت، به زيبايي و نيكويي صواب و حقيقت است، نه به نيكويي لباس.(3)

زيبايي مرد، حلم است.(4)

زيبايي مرد، وقار اوست.(5)

زيبايي مرد زيبايي و حسن دروني است.(6)

بردباري، زينت اخلاق و رفتار است.(7)

زيبايي خرد، زيبايي درون و برون است.(8)

دانش، جمالي است كه پنهان نمي ماند.(9)

راستي، زيبايي انسان است و پايه ي ايمان.(10)

و اين كه... صدق و راستي، انسان را مي آرايد.(11)

عفاف، زينت فقر است و سپاس، زينت توان گري.(12)

زينت عبادت، خشوع است، زينت رياست، بخشش و بزرگ واري است، زينت علم، حلم و بردباري است، زينت حكومت، عدالت است...(13)

زيبايي آشكار، زيبايي چهره است، ولي زيبايي باطن، جمال درون است.(14)

از مجموعه ي اين گونه سخنان مي توان نتيجه گرفت كه «زيبايي» در نگاه حضرت علي (ع) در زيبايي هاي صوتي، تصويري، حسّي و مادي خلاصه نمي شود و در عالم هستي بسياري از زيبايي هاي فرا حسي وجود دارد كه از آن به «جمال برين» ياد مي كنيم و تحليل مجموعه ي آن چه در نگاه علوي «زيبا» ديده مي شود، از حوصله ي اين نوشته ي مختصر بيرون است.(15)

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1) وسائل شيعه، ج 3، ص 340.

2) غررالحكم.

3) غررالحكم.

4) غررالحكم، ج 3، ص 356.

5) غررالحكم، ج 3، ص 362.

6) غررالحكم، ج 1، ص 313.

7) غررالحكم، ج 1، ص 74.

8) غررالحكم، ج 3، ص 382.

9) غررالحكم، ج 1، ص 381.

10) غررالحكم، ج 2، ص 143.

11) غررالحكم، ج 4، ص 199.

12) نهج البلاغه، فيض الاسلام، حكمت 65.

13) غررالحكم، ج 4، ص 108.

14) غررالحكم، ج 1، ص 313.

15) بحث مبسوط تر جمال و زيبايي در متون ديني و قرآن و حديث را در كتاب «هنر در قلمرو مكتب» از نگارنده، مطالعه كنيد. 

امام علي(ع) و هنر / جواد محدثي