اوّل خودت، سپس ديگران!

قال على (عليه السلام):

«مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اِماماً فَعَلَيْهِ اَنْ يَبْدَأَ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِه، وَ لْيَكُنْ تَأْديبُهُ بِسيرَتِه قَبْلَ تَأْديبِه بِلِسانِه»;

«كسانى كه خود را پيشواى مردم قرار مى دهند بايد قبل از آن كه به مردم آموزش بدهند خود را آموزش دهند، و بايد مردم را با اعمالشان به رعايت آداب الهى دعوت كنند، پيش از آن كه با زبانشان دعوت نمايند»( بحارالانوار، جلد 2، صفحه 56).

شرح و تفسير

كسانى كه در مقام رهبرى و هدايت و مديريّت هستند، خواه در يك مجموعه بزرگ مثل يك كشور باشند، و يا مجموعه اى كوچك مثل يك خانواده، چنين اشخاصى تمايل دارند افراد تحت نظر آن ها به سخنانشان گوش فرا دهند و دستورهاى آن ها را پذيرا گردند. در علم روانشناسى و روانكاوى در مورد راه نفوذ در مردم بحث هاى فراوانى مطرح شده است; ولى بيش تر جنبه مصنوعى و ساختگى دارد. امّا در تعاليم اسلامى، دستورات جالبى در اين زمينه مى بينيم كه هماهنگ با طبيعت و فطرت انسانى است.

از جمله روايت فوق اشاره اى به همين مطلب دارد; حضرت در قسمت اوّل حديث مى فرمايد: «قبل از تعليم ديگران، معلّم خويش باش». يعنى از خودسازى شروع كنيد تا در دگرسازى توفيق يابيد; طبيبى كه خود بيمار است و به علاج خود نمى پردازد، اگر به سراغ طبابت براى ديگران برود موفّق نخواهد بود و مصداق ضرب المثل مشهور «طبيب يداوى الناس و هو عليل»خواهد بود.

سپس آن حضرت در قسمت دوم روايت مى فرمايد: «قبل از دعوت ديگران به هر عمل، خود عامل به آن باشيد!» يعنى از تأديب عملى استفاده كنيد، همان گونه كه پيشوايان بزرگ دين چنين بودند. نصيحت عالم بى عمل به سخريّه و مسخره كردن شباهت بيش ترى دارد! بدين جهت در روايات براى عالم بى عمل تشبيه هاى جالبى آمده است(به برخى از اين روايات در ميزان الحكمة، باب 3628 اشاره شده است).