قرآن، کتابی مطابق با عقل و در جهت رشد عقلانی:
إِنّٰا أَنْزَلْنٰاهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.
یوسف (۱۲) ۲
لَقَدْ أَنْزَلْنٰا إِلَیْکُمْ کِتٰاباً فِیهِ ذِکْرُکُمْ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ.
انبیاء (۲۱) ۱۰
إِنّٰا جَعَلْنٰاهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ.
زخرف (۴۳) ۳

عقل، ابزاری برای شناخت ربوبیّت خدا:
وَ هُوَ الَّذِی مَدَّ الْأَرْضَ وَ جَعَلَ فِیهٰا رَوٰاسِیَ وَ أَنْهٰاراً وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَرٰاتِ جَعَلَ فِیهٰا زَوْجَیْنِ اثْنَیْنِ یُغْشِی اللَّیْلَ النَّهٰارَ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ
وَ فِی الْأَرْضِ قِطَعٌ مُتَجٰاوِرٰاتٌ وَ جَنّٰاتٌ مِنْ أَعْنٰابٍ وَ زَرْعٌ وَ نَخِیلٌ صِنْوٰانٌ وَ غَیْرُ صِنْوٰانٍ یُسْقیٰ بِمٰاءٍ وٰاحِدٍ وَ نُفَضِّلُ بَعْضَهٰا عَلیٰ بَعْضٍ فِی الْأُکُلِ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ. رعد (۱۳) ۳ و ۴

عقل، وسیلۀ تشخیص ارزشها و پیدا کردن زندگی بهتر و برتر:
وَ مٰا أُوتِیتُمْ مِنْ شَیْءٍ فَمَتٰاعُ الْحَیٰاةِ الدُّنْیٰا وَ زِینَتُهٰا وَ مٰا عِنْدَ اللّٰهِ خَیْرٌ وَ أَبْقیٰ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ.
قصص (۲۸) ۶۰

آیه بودن رخدادهای طبیعی، قابل درک برای عاقلان و تعقّل کنندگان:
وَ مِنْ آیٰاتِهِ یُرِیکُمُ الْبَرْقَ خَوْفاً وَ طَمَعاً وَ یُنَزِّلُ مِنَ السَّمٰاءِ مٰاءً فَیُحْیِی بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهٰا إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ. روم (۳۰) ۲۴

عقل، دارای توان لازم برای تشخیص حسن و قبح افعالی:
أَ تَأْمُرُونَ النّٰاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَکُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْکِتٰابَ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ. بقره (۲) ۴۴
قُلْ تَعٰالَوْا أَتْلُ مٰا حَرَّمَ رَبُّکُمْ عَلَیْکُمْ أَلاّٰ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً وَ بِالْوٰالِدَیْنِ إِحْسٰاناً وَ لاٰ تَقْتُلُوا أَوْلاٰدَکُمْ مِنْ إِمْلاٰقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُمْ وَ إِیّٰاهُمْ وَ لاٰ تَقْرَبُوا الْفَوٰاحِشَ مٰا ظَهَرَ مِنْهٰا وَ مٰا بَطَنَ وَ لاٰ تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللّٰهُ إِلاّٰ بِالْحَقِّ ذٰلِکُمْ وَصّٰاکُمْ بِهِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلُونَ. [۲] انعام (۶) ۱۵۱

---------------
[۲]: ۲). وجه تعلیل به«لعلّکم تعقلون»در آیۀ شریفه این است که حرمت امور مذکور در آیه برای هر فطرت انسانی در بدو نظر قابل ادراک است و هیچ انسانی که وجه امتیاز او از سایر حیوانات عقل وی می‌باشد، بر انجام دادن آنها جرأت ندارد، مگر اینکه پیرو هوای نفس خود بوده، متأثّر از احساسات و عواطف تاریکی باشد که بر روی عقل وی حجاب افکنده باشد.

گرایش به وحدت واقعی در جامعه، از نشانه‌های عاقلان:
لاٰ یُقٰاتِلُونَکُمْ جَمِیعاً إِلاّٰ فِی قُریً مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَرٰاءِ جُدُرٍ بَأْسُهُمْ بَیْنَهُمْ شَدِیدٌ تَحْسَبُهُمْ جَمِیعاً وَ قُلُوبُهُمْ شَتّٰی ذٰلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لاٰ یَعْقِلُونَ. حشر (۵۹) ۱۴

درک زوال پذیری قوای جسمانی و ناپایداری سلامتی و دوران نشاط جسمانی، درک ناپایداری دنیا و مواهب دنیایی، از نشانه‌های عاقلان:
وَ مَنْ نُعَمِّرْهُ نُنَکِّسْهُ فِی الْخَلْقِ أَ فَلاٰ یَعْقِلُونَ.
یس (۳۶) ۶۸

بهره مندی از آیات خداوند، نشانۀ خردمندی:
... قَدْ بَیَّنّٰا لَکُمُ الْآیٰاتِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُونَ.
آل عمران (۳) ۱۱۸
... کَذٰلِکَ نُفَصِّلُ الْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ.
یونس (۱۰) ۲۴
... وَ یَجْعَلُ الرِّجْسَ عَلَی الَّذِینَ لاٰ یَعْقِلُونَ قُلِ انْظُرُوا مٰا ذٰا فِی السَّمٰاوٰاتِ وَ الْأَرْضِ....
یونس (۱۰) ۱۰۰ و ۱۰۱
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ. رعد (۱۳) ۳
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ. رعد (۱۳) ۴
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ. نحل (۱۶) ۱۱
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ. نحل (۱۶) ۶۷
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَةً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ. نحل (۱۶) ۶۹
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِأُولِی النُّهیٰ. طه (۲۰) ۵۴
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِأُولِی النُّهیٰ. طه (۲۰) ۱۲۸
وَ لَقَدْ تَرَکْنٰا مِنْهٰا آیَةً بَیِّنَةً لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.
عنکبوت (۲۹) ۳۵
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ.
روم (۳۰) ۲۱
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ. روم (۳۰) ۲۴
... کَذٰلِکَ نُفَصِّلُ الْآیٰاتِ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.
روم (۳۰) ۲۸
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ.
زمر (۳۹) ۴۲
وَ اخْتِلاٰفِ اللَّیْلِ وَ النَّهٰارِ... آیٰاتٌ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ.
جاثیه (۴۵) ۵
... إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیٰاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ.
جاثیه (۴۵) ۱۳

تلاش برای نجات از آتش سوزان جهنّم با تصدیق انبیا و توجّه به هشدارهای آنان، از نشانه‌های عاقلان:
قٰالُوا بَلیٰ قَدْ جٰاءَنٰا نَذِیرٌ فَکَذَّبْنٰا وَ قُلْنٰا مٰا نَزَّلَ اللّٰهُ مِنْ شَیْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلاّٰ فِی ضَلاٰلٍ کَبِیرٍ
وَ قٰالُوا لَوْ کُنّٰا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مٰا کُنّٰا فِی أَصْحٰابِ السَّعِیرِ. ملک (۶۷) ۹ و ۱۰

تصدیق حقّانیّت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله بر اساس شواهد گویا از زندگانی آن حضرت، نشانۀ خردمندی:
قُلْ لَوْ شٰاءَ اللّٰهُ مٰا تَلَوْتُهُ عَلَیْکُمْ وَ لاٰ أَدْرٰاکُمْ بِهِ فَقَدْ لَبِثْتُ فِیکُمْ عُمُراً مِنْ قَبْلِهِ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ.
یونس (۱۰) ۱۶

رعایت ادب در برخورد با پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، از نشانه‌های عاقلان:
إِنَّ الَّذِینَ یُنٰادُونَکَ مِنْ وَرٰاءِ الْحُجُرٰاتِ أَکْثَرُهُمْ لاٰ یَعْقِلُونَ. حجرات (۴۹) ۴

اجتناب از هواپرستی، از نشانه‌های عاقلان:
أَ رَأَیْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلٰهَهُ هَوٰاهُ أَ فَأَنْتَ تَکُونُ عَلَیْهِ وَکِیلاً
أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَکْثَرَهُمْ یَسْمَعُونَ أَوْ یَعْقِلُونَ إِنْ هُمْ إِلاّٰ کَالْأَنْعٰامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِیلاً.
فرقان (۲۵) ۴۳ و ۴۴

اجتناب از نسبت ناروا به ذات باری تعالی، از نشانه‌های خردورزان:
... وَ لٰکِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا یَفْتَرُونَ عَلَی اللّٰهِ الْکَذِبَ وَ أَکْثَرُهُمْ لاٰ یَعْقِلُونَ. مائده (۵) ۱۰۳

ترجیح آخرت، به علّت ماندگاری و برتری آن بر دنیا، از نشانه‌های عاقلان:
وَ مَا الْحَیٰاةُ الدُّنْیٰا إِلاّٰ لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ لَلدّٰارُ الْآخِرَةُ خَیْرٌ لِلَّذِینَ یَتَّقُونَ أَ فَلاٰ تَعْقِلُونَ. انعام (۶) ۳۲

 

تلخیص شده از کتاب فرهنگ قرآن

برچسب‌ها: فرهنگ قرآن, تفسیر موضوعی