|
منتخب تفاسیر أَفَلَا يَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ أَمْ عَلَىٰ قُلُوبٍ أَقْفَالُهَا
| ||
|
آيه 11 فَخَرَجَ عَلَى قَوْمِهِ مِنَ الْمِحْرَابِ فَأَوْحَى إِلَيْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُكْرَةً وَ عَشِيّاً پس، از عبادتگاهش بر قوم خود در آمد و به آنان اشاره كرد كه صبح و شام خدا را به پاكى ياد كنيد.* زكريا (ع)، در مدت سكوت سه روزه، دخول وقت عبادت را در صبح و عصر، با اشاره به مردم اعلام مىكرد. فخرج على قومه من المحراب فأوحى إليهم أن سبّحوا بكرة و عشيًّا احتمال مىرود كه، «بكرة و عشيّاً» ظرف براى فعلهاى «خرج» و «أوحى» باشد در اين صورت مفاد آيه چنين مىشود: چون زكريا (ع) وظيفه اعلام دخول وقت عبادت را برعهده داشت، در صبح و عصر آن سه روز كه نمىتوانست با مردم سخن بگويد، دستور «سبّحوا» را با اشاره به آنان تفهيم مىكرد. * برگزيدن مكانى خاص براى عبادت، امرى پسنديده و سابقهدار در اديان گذشته فخرج على قومه من المحراب * جايگاه عبادت و راز و نياز با خدا، ميدان نبرد با شيطان و ديگر موانع راه خدا المحراب در وجه نامگذارى «محراب» گفته شده است كه نمازگزار در آن جا، با شيطان محاربه مىكند. همچنين با پيداكردن حضور قلب با نفس خود مىجنگد (مصباح). * زكريا (ع) پس از خروج از عبادتگاه، فرا رسيدن زمان تحقق بشارت فرزند را به قوم خويش فهماند. أن سبّحوا ظاهر اين است كه آنچه زكريا (ع) از قوم خود خواسته است، با حادثه پيش آمده در ارتباط باشد؛ يعنى، زكريا (ع)، قضيه را به آنان تفهيم كرده و ضرورت تسبيح و تنزيه خداوند را در چنين مواردى يادآور شده است. * قوم زكريا براى عبادت، به دستورالعملهاى ارائه شده از سوى او عمل مىكردند. فأوحى إليهم أن سبّحوا * زكريا (ع) با اشاره از قوم خويش خواست، سپيدهدم و پسينگاه به تسبيح خداوند بپردازند. فأوحى إليهم أن سبّحوا بكرة و عشيًّا «بكرة» به فاصله بين نماز صبح و طلوع خورشيد گفته مىشود (لسان العرب). «عشيّاً» يا به معناى «ظهر تا غروب» است و يا «آخر روز» و از برخى اهل لغت معانى ديگرى نيز نقل شده است (لسان العرب). * برخوردارى زكريا (ع) از فرزند در كهنسالى، نشانگر منزه بودن خداوند از هرگونه كاستى و ناتوانى است. أن سبّحوا آيه 12 يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَ آتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيّاً اى يحيى، كتاب (خدا) را به قوّت بگير؛ و در كودكى به او حكمت داديم. * يحيى (ع) دريافت كننده وحى و داراى شخصيتى ممتاز در پيشگاه خداوند بود. ييحيى خذ الكتب بقوّة در باره اين كه نداى «يا يحيى» گفته چه كسى بود، دو احتمال وجود دارد: 1- از جانب خداوند و توسط فرشته وحى؛ 2- توصيه زكريا (ع) به فرزندش يحيى (ع). ظاهر آيه مؤيد احتمال اول است. برداشت ياد شده نيز بر همين اساس است. * خداوند، فهم كامل و همه جانبه كتاب آسمانى (تورات) و عمل قاطعانه بر طبق آن را، به يحيى (ع) فرمان داد. ييحيى خذ الكتب بقوّة «ال» در «الكتاب» عهد است و ممكن است مراد همان تورات باشد؛ زيرا كتاب ديگرى كه بر يحيى (ع) نازل شده باشد شناخته شده نيست. فرمان «خذ» كنايه از فهم و تدبر كامل است و «بقوّة» كه حال براى فاعل «خذ» مىباشد، به معناى نيرومندى هم در مقام علم و فراگيرى و هم در مقام عمل است. * لزوم صلابت و قاطعيت رهبران الهى، در هدايت جامعه و اجراى احكام شريعت ييحيى خذ الكتب بقوّة * تورات موجود در عصر يحيى، كتابى تحريفنشده و مورد تأييد خداوند بود. ييحيى خذ الكتب ممكن است مراد از «الكتاب» تورات باشد. در اين صورت فرمان خداوند به دريافت آن، به معناى صحّه گذاشتن بر مطالب آن است. * اعطاى قدرت درست انديشى و شناخت حق از سوى خدا، به يحيى (ع) در كودكى او بود. و ءاتينه الحكم صبيًّا براى «حكم» معانى مختلفى ذكر شده است؛ يكى از آن معانى «علم و فهم» مىباشد (لسان العرب)، برداشت ياد شده بر پايه اين معنا است.( در برداشت دیگر «حكم» به معناى حاكميت و اجراى قضاوت گرفته شده است. در «قاموس» آمده است: «حاكم» به كسى گفته مىشود كه حكم را به مرحله اجرا درآورد. «حكم» بر اساس يكى از معانى دیگری كه براى آن ذكر شده است، مصدر و به معناى قضاوت كردن است (لسانالعرب). * اعطاى حكمت و مقام معنوى و اجتماعى از سوى خداوند به انسان، به سنّى خاص مشروط نيست. و ءاتينه الحكم صبيًّا * تدبر و تأمل در كتابهاى آسمانى، زمينه و شرطى لازم براى برخوردارى از حكمت و علم ييحيى خذ الكتب بقوّة و ءاتينه الحكم صبيًّا جمله «آتيناه» با «خذ الكتاب بقوّة» در ارتباط است. بعيد به نظر نمىرسد كه مفاد «خذ الكتاب» زمينهاى براى «آتيناه الحكم» باشد. *على بن اسباط گويد: امام جواد (ع) را ديدم ... به من فرمود: اى على همانا خداوند در مورد امامت همان گونه احتجاج نموده كه در مورد نبوت احتجاج نموده است، خداوند فرمود: «و آتيناه الحكم صبيّاً» ... پس روا است كه حكمت به كودك هم داده شود ...». *از پيامبر اكرم (ص) در باره سخن خدا: «و آتيناه الحكم صبيّاً» روايت شده كه فرمود: به او (يحيى) در سن هفت سالگى فهم و عبادت داده شد». *از رسول خدا (ص) درباره سخن خداى تعالى: «و آتيناه الحكم صبيّاً»؛ روايت شده است: مقصود از «حكم»، زهد در دنيا است ...». آيه 13 وَ حَنَاناً مِنْ لَدُنَّا وَ زَكَاةً وَ كَانَ تَقِيّاً و مهربانى و پاكى (ويژهاى) از نزد خود (به وى بخشيديم) و او تقوا پيشه بود. * خداوند، روحيه رحمت و عطوفتى ژرف به يحيى عطا نمود. ءاتينه ... و حنانًا من لدنّا «حنان» مصدر و به معناى شفقت و مهربانى است (مصباح). تنوين آن براى تفخيم است. اين كلمه عطف بر «الحكم»- در آيه قبل- است. * يحيى (ع) از مقربان درگاه خداوند و محبوب او بود و از محبت عميق مردم نسبت به خويش برخوردار بود. و حنانًا من لدنّا در باره مهر اعطايى به حضرت يحيى (ع) چهار تصور وجود دارد كه وصف «حناناًمن لدنّا» با تمام آنها سازگار است: مهر خداوند يا مردم به يحيى (ع) و مهر آن حضرت به خداوند يا مردم، دربرداشت ياد شده، مهرورزى خداوند به آن حضرت مورد نظر است. * محبت و دلسوزى عميق نسبت به ديگران، از ضرورىترين و مطلوبترين صفات رهبران الهى است. و حنانًا من لدنّا با توجه به اين كه «حناناً» اولين صفتى است كه پس از «آتيناه الحكم» ذكر شده است، مطلب فوق از آن استفاده مىشود. * حضرت يحيى (ع) در پرتو عنايات خاص خداوند، از شايستگى و رشد و تكاملى ويژه، برخوردار بود. ءاتينه ... و زكوة «زكاة» در معانى «شايستگى» و «پاكى» و «رشد كردن» و «خجستگى» و «تمجيد» استعمال شده است (لسانالعرب). در هر مورد، معنا يا معانى مناسب آن، مورد نظر خواهد بود. * حضرت يحيى (ع)، تقوايى مستمر و هميشگى داشت. و كان تقيًّا «تقيّاً» صفت مشبهه از «وقى» و دال بر رسوخ و ثبوت است. «كان» نيز در موارد بسيارى بر حالتى ثابت در «اسم» خود دلالت مىكند. بنابراين «و كان تقيّاً»، يعنى يحيى پيوسته و مداوم، پرهيزكار بود. * رعايت تقواى الهى، زمينهساز رشد و تكامل انسان زكوة و كان تقيًّا * ابوبصير گويد: از امام صادق (ع) در باره سخن خداى عزوجل در كتابش: «و حناناً من لدنّا» پرسيدم، فرمود: همانا يحيى زمانى كه دعا مىكرد، در دعايش مىگفت: اى پروردگار اى خدا! خدا از آسمان به او ندا مىداد لبيك اى يحيى! حاجت خود را بخواه». آيه 14 وَ بَرّاً بِوَالِدَيْهِ وَ لَمْ يَكُنْ جَبَّاراً عَصِيّاً و با پدر و مادرش خوشرفتار بود و زورگو و سركش نبود. * يحيى (ع) نسبت به پدر و مادرش بسيار نيكوكار بود. و برًّا بولديه «برّاً» عطف بر «تقيّاً» در آيه قبل است و با كلمه «بارّ» به يك معنا است، جز اين كه «بَرّ» مبالغه دارد، «برّالوالدين» احسان و نيكى گسترده به آنها است (مفردات راغب). * نيكى به پدر و مادر، زمينهساز رشد و تكامل معنوى انسان و زكوة ... و برًّا بولديه همان گونه كه «و كان تقيّاً» تعليل براى «و حناناً من لدنّا و زكاة» بود، «برّا بوالديه» نيز كه عطف بر «كان» مىباشد، همان موقعيت را دارد. * يحيى (ع)، شخصيتى مبرّا از گردنفرازى، بزرگ نمايى، سلطه جويى ناحق و اعراض از حاجات مردم و لميكن جبّارًا عصيًّا «جبّار» صيغه مبالغه و به معناى گردنفرازى است كه براى ديگران برخود حقى قائل نيست (لسان العرب) و به معناى «سلطه جو» و «كسى كه به دروغ مدعى درجهاى از كمال باشد» نيز آمده است (مفرداتراغب). «عصىّ» صيغه مبالغه است و به قرينه «برّاً» و «جبّاراً» كه در رابطه با مردم است، مراد از «عصىّ» نيز سرپيچى از برآوردن حاجات مردم و تواضع نداشتن در برابر آنها است. به كاربردن صيغه مبالغه در كلامِ منفى، براى مبالغه در نفى است. * يحيى (ع)، مبرّا از گناه در برابر خدا و لميكن ... عصيًّا مىتوان گفت جمله «و لميكن ... عصيّاً» بر نفى مطلق سرپيچى و عصيان (رد حاجتهاى مردم، معصيت پروردگار) دلالت دارد. * يحيى (ع)، فردى وظيفهشناس و مسؤوليتپذير در قبال خدا، والدين و جامعه و كان تقيًّا. و برًّا بولديه و لميكن جبّارًا عصيًّا «تقيّاً» نشانِ رابطه يحيى (ع) با خدا و «برّاً بوالديه»، با پدر و مادر و «لميكن جبّاراً عصيّاً»، با مردم و جامعه است. * يحيى (ع)، فرزند دلخواه زكريا (ع) و داراى اخلاق و رفتارى رضايت بخش و كان تقيًّا. و برًّا بولديه و لميكن جبّارًا عصيًّا برشمردن ويژگىهاى يحيى پس از بيان دعاهاى زكريا كه در آن آمده بود: «واجعله ربّ رضيّاً»، مىتواند گوياى مطابقت داشتن اوصاف يحيى، با خواسته زكريا باشد. آيه 15 وَ سَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَ يَوْمَ يَمُوتُ وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيّاً و سلام بر او، روزى كه زاده شد و روزى كه مىميرد و روزى كه زنده برانگيخته مىشود. * يحيى (ع) به هنگام زاده شدن از هر گزند و كاستى در امان بود و همه زمينهها و شرايط لازم براى رشد و كمال را داشت. و سلم عليه يوم ولد «سلام» داراى چند معنا است، از جمله به معناى سلامتى از هر گزند و آفت است، البته سلام از جانب خداوند جنبه تكوينى دارد و خبر از متن حوادث مىدهد؛ لذا «سلام عليه»؛ يعنى، از جانب خداوند عافيت يحيى از هر گزند جسمى و انحراف عقيدتى تضمين شده است. * يحيى (ع) به هنگام مرگ و در روز رستاخيز، مصون از هرگونه رنج و عذاب و سلم عليه ... يوم يموت و يوم يبعث حيًّا «ولد» فعل ماضى و «يموت» مضارع است. اين تغيير سياق نشان مىدهد كه مفاد آيه، زمان حيات يحيى را منعكس مىكند كه خداوند در آن زمان از سلامتى او در ميلاد خبر داده و سلامتى مرگ و رستاخيز او را تضمين كرده و نويد مىدهد. * زمان ولادت، لحظه مرگ و روز رستاخيز، سه مرحله حساس و سرنوشتساز براى انسان و سلم عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيًّا * انسان در لحظه مرگ (نظير زمان ولادت و هنگامه رستاخيز) نيازمند سلامت و امنيتى ويژه از جانب خداوند و سلم عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيًّا نكره بودن «سلام» بيانگر برجستگى آن است و مراد از سلامت هنگام مرگ، در امان بودن از مواجه شدن با امورى ناخوشايند، نظير وحشت و اضطراب و نوميدى و ... است. * تقوا، احسان به پدر و مادر، پرهيز از سلطهجويى و عصيان، زمينهسازفرجامى سرشار از سلامت و امنيت كامل است. و كان تقيّاً. و برًّا بولديه و لميكن جبّارًا عصيًّا. و سلم عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيًّا * يحيى (ع) در آخرت، داراى حياتى ويژه است. و يوم يبعث حيًّا فعل «يبعث» بر زنده شدن نيز دلالت دارد. تصريح به «حيّاً» ممكن است به خاطر ويژگى حيات اخروى يحيى در مقايسه با ديگر انسانها باشد. * «عن أبى الحسن الرضا (ع) يقول: إنّ أوحش ما يكون هذا الخلق فى ثلاثة مواطن: يوم يولد ... و يوم يموت ... و يوم يبعث ... و قد سلّم اللّه- عزّوجلّ على يحيى (ع) فى هذه الثلاثة المواطن و آمن رَوْعَتَه فقال: «و سلام عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّاً»؛ از امام رضا (ع) روايت شده كه فرمود: همانا وحشتناكترين مواقع براى اين خلق در سه موضع است: روزى كه متولد مىشود ... و روزى كه مىميرد ... و روزى كه برانگيخته مىشود ... و خداوند سلام فرستاده است بر يحيى (ع) در اين سه موضع و او را از وحشت آن مواضع ايمن ساخته و فرموده: «و سلام عليه يوم ولد و يوم يموت و يوم يبعث حيّاً»».
[ پنجشنبه ۱۳۹۰/۰۲/۱۵ ] [ 22:19 ] [ سعید ]
|
||
| [ طراح قالب : پیچک ] [ Weblog Themes By : Pichak.net ] | ||