آيه 128
وَ يَوْمَ يَحْشُرُهُمْ جَمِيعاً يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ قَدِ اسْتَكْثَرْتُمْ مِنَ الْإِنْسِ وَ قَالَ أَوْلِيَاؤُهُمْ مِنَ الْإِنْسِ رَبَّنَا اسْتَمْتَعَ بَعْضُنَا بِبَعْضٍ وَ بَلَغْنَا أَجَلَنَا الَّذِي أَجَّلْتَ لَنَا قَالَ النَّارُ مَثْوَاكُمْ خَالِدِينَ فِيهَا إِلَّا مَا شَاءَ اللَّهُ إِنَّ رَبَّكَ حَكِيمٌ عَلِيمٌ‏                و (ياد كن) روزى را كه همه آنان را محشور مى‏كند (و مى‏گويد:) اى گروه (شياطين) جنّ، همانا شما از آدميان (پيروان) فراوان گرفتيد. و دوستانشان از آدميان مى‏گويند: پروردگارا، بعضى از ما (دو گروه) از بعضى ديگر بهره گرفتيم، و به اجلى كه براى ما مقرّر كردى رسيديم. (خدا) مى‏گويد: آتش اقامتگاه شماست كه در آن براى هميشه خواهيد بود، مگر آنچه خدا بخواهد. همانا پروردگار تو حكيم و داناست.

* جنيان موجوداتى داراى اختيار و تكليف هستند.
يمعشر الجن قد استكثرتم من الإنس‏
بازخواست شدن جنيان در قيامت، بيانگر مكلف بودن آنان و برخوردارى آنان از اختيار و بالطبع تكليف است.
*جنيان در تلاشند با گسترش نفوذ خود بر آدميان تعداد بيشترى از آنان را گمراه كنند.
يمعشر الجن قد استكثرتم من الإنس‏
در لسان العرب آمده است: «استكثر من الشى: رغب فى الكثير منه» يعنى به انبوهى از آن ميل و رغبت كرد. مقصود از «استكثرتم من الإنس» اين است كه شما از آدميان پيروان بسيارى گرفتيد و آنان را گمراه ساختيد.
*جنيان اغواگر در برابر بازخواست خداوند از آنان به سبب گمراه ساختن آدميان، هيچ عذر و پاسخى ندارند.
يمعشر الجن قد استكثرتم من الإنس و قال أولياؤهم من الإنس‏
نقل پاسخ آدميان به جاى پاسخ جنيان، كه مستقيماً مورد سؤال بودند، مى‏تواند اشاره به درماندگى آنان از پاسخ و اعتذار باشد.
*جنيان داراى قدرت نفوذ و سلطه بر آدميان هستند.
يمعشر الجن قد استكثرتم من الإنس‏
*نوعى دوستى و ارتباط و تبعيت ميان برخى از آدميان گمراه و جن برقرار است.
و قال أولياؤهم من الإنس‏
*جنيان اغواگر و انسانهاى پيرو آنها براى انحراف و گمراهى از يكديگر بهره مى‏برند.
و قال أولياؤهم من الإنس ربنا استمتع بعضنا ببعض‏
 «استمتاع» به معناى طلب تمتع و بهره‏جويى است و مراد از «بعض»، برخى از جنيان و انسانها هستند، چون بناى سخن نيز سؤال از روابط متقابل اين دو گروه در دنياست.
* وجود خواسته‏ها و لذتهاى نفسانى در جن‏
قد استكثرتم ... استمتع بعضنا ببعض‏
*انسانها از گمراه شدن توسط جنيان لذت و بهره مى‏برند.
و قال أولياؤهم من الإنس ربنا استمتع بعضنا ببعض‏
*اعتراف گمراهان در قيامت به تبعيت از خواهشهاى نفسانى خويش تا آخرين لحظه عمر
ربنا استمتع بعضنا ببعض و بلغنا أجلنا الذى أجلت لنا
* سزاواران خلود در جهنم ممكن است با مشيت خداوند از آن رهايى يابند.
خلدين فيها إلا ما شاء الله‏
* مشيت الهى سرچشمه گرفته از علم و حكمت اوست.
إلا ما شاء الله إن ربّك حكيم عليم‏
*علم و حكمت شرط لازم براى ربوبيت است.
إن ربّك حكيم عليم‏


آيه 129
وَ كَذلِكَ نُوَلِّي بَعْضَ الظَّالِمِينَ بَعْضاً بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ‏              و بدين‏گونه بعضى از ستمكاران را به سزاى آنچه مرتكب مى‏شوند، بر بعضى ديگر مى‏گماريم.

*خداوند، همان گونه كه شيطانهاى جن را بر آدميان مسلط مى‏كند، برخى از ظالمان را بر برخى ديگر مسلط مى‏سازد.
يمعشر الجن قد استكثرتم ... و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا
 «كذلك» تشبيه تسلط ظالمان بر ظالمان به سلطه جنيان بر آدميان است. يعنى همان گونه كه جنيان را بر آدميان مسلط مى‏سازيم، مردم ظالم را بر گروه ظالم ديگر ولايت مى‏دهيم.
* انسانهايى ظالم در صدد گمراه كردن و منحرف ساختن انسانهاى ديگرند.
يمعشر الجن قد استكثرتم ... و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا
* گمراه‏كنندگان و گمراه‏شوندگان هر دو ظالمند.
و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا
* جنيان اغواگر و آدميان اغواشده، هر دو از ظالمانند.
يمعشر الجن قد استكثرتم من الإنس ... و كذلك نولى بعض الظلمين بعضاً
*ظلم انسانها عامل تسلط حكومتهاى ظالمانه بر آنان مى‏گردد.
و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا
تعليق حكم بر وصف اشعار به عليت دارد. در آيه شريفه تعليق حكم «نولى» بر وصف «الظالمين» اشاره به نقش و تأثير وصف ظلم در جريان يافتن فعل «نولى» دارد.
*جريان سنتهاى خداوند در جوامع پيوندى متقابل با عملكرد افراد جامعه دارد.
و كذلك نولى بعض الظلمين بعضا بما كانوا يكسبون‏
* قرار گرفتن در پرتوى ولايت خداوند و يا ولايت ظالمان، در ارتباط با عملكرد انسان است.
و هو وليهم بما كانوا يعملون ... نولى بعض الظلمين‏
بعضا بما كانوا يكسبون‏

  آيه 130
 يَا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ أَ لَمْ يَأْتِكُمْ رُسُلٌ مِنْكُمْ يَقُصُّونَ عَلَيْكُمْ آيَاتِي وَ يُنْذِرُونَكُمْ لِقَاءَ يَوْمِكُمْ هذَا قَالُوا شَهِدْنَا عَلَى أَنْفُسِنَا وَ غَرَّتْهُمُ الْحَيَاةُ الدُّنْيَا وَ شَهِدُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ أَنَّهُمْ كَانُوا كَافِرِينَ‏               اى گروه جنّ و انس، آيا از ميان شما فرستادگانى برايتان نيامدند كه آيات مرا بر شما مى‏خواندند، و درباره لقاى امروزتان به شما اخطار مى‏كردند؟ مى‏گويند: ما به زيان خود گواهى مى‏دهيم. و زندگى دنيا فريبشان داد، و به زيان خود گواهى مى‏دهند كه كافر بوده‏اند.

*گمراهان جن و انس در قيامت به صورت جمعى موردبازخواست و توبيخ قرار خواهند گرفت.
يمعشر الجن و الإنس ألم يأتكم رسل‏
* اشتراك جن و انس در لزوم اطاعت از رسولان الهى و بهره‏ورى از هدايتهاى ايشان‏
يمعشر الجن و الإنس ألم يأتكم رسل منكم‏
* جنيان داراى رسولانى از جنس خود هستند.
يمعشر الجن و الإنس ألم يأتكم رسل منكم‏
*اعتقاد به قيامت، اصلى مسلم در همه اديان الهى است.
رسل منكم ... ينذرونكم لقاء يومكم هذا
* كافران جن و انس در قيامت با اعتراف به آمدن رسولان الهى، عليه خود شهادت خواهند داد.
ألم يأتكم رسل منكم ... قالوا شهدنا على‏ أنفسنا
*زندگى دنيا عامل فريب خوردن كافران در نپذيرفتن آيات و پند نگرفتن از انذار انبيا
و غرتهم الحيوة الدنيا
*انكار رسالت انبيا و باور نداشتن انذارهاى آنان، كفر است.
ألم يأتكم رسل ... ينذورنكم ... أنهم كانوا كفرين‏
* پيروان شيطانها در قيامت به كفرورزى خويش در دنيا اعتراف مى‏كنند.
و شهدوا على‏ أنفسهم أنهم كانوا كفرين‏


آيه 131
ذلِكَ أَنْ لَمْ يَكُنْ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَى بِظُلْمٍ وَ أَهْلُهَا غَافِلُونَ‏           اين (فرستادن پيامبران) بدان سبب است كه پروردگار تو چنين نبوده است كه شهرها را در حالى كه مردم آن بى‏خبرند، از روى ستم نابود كند.

* هلاك جوامع بشرى، بدون فرستادن هدايت براى ايشان، كارى ظالمانه و به دور از ساحت قدس الهى است.
ذلك أن لم يكن ربّك مهلك القرى‏ بظلم‏
* خداوند مردم جامعه‏اى را كه از روى غفلت و ناآگاهى ستم كنند، به عذاب دنيوى نابود نمى‏كند.
ذلك أن لم يكن ربّك مهلك القرى‏ بظلم و أهلها غفلون‏
فاعل ظلم در «بظلم» مى‏تواند «اهل القرى‏» باشد؛ يعنى: «مهلك القرى بسبب ظلمهم». برداشت فوق بر اين اساس است.
*ارتكاب ظلم و گناه در عين آگاهى، موجب هلاكت جامعه مى‏شود.
ذلك أن لم يكن ربّك مهلك القرى‏ بظلم و أهلها غفلون‏
*مشيت الهى به شقاوت و ضلالت امتهاى ستمگر، پس از اتمام حجت بر ايشان تعلق مى‏گيرد.
و من يرد أن يضله ... يجعل الله الرجس ... ذلك أن لم يكن ربّك مهلك القرى‏ بظلم‏
مراد از هلاكت در آيه، مى‏تواند شقاوت و ضلالت باشد كه در آيات قبل از آن سخن به ميان آمده بود.
* خداوند، ستم و گناهى را كه از سر غفلت و ناآگاهى باشد، كيفر نمى‏دهد.
أن لم يكن ربّك مهلك القرى‏ بظلم و أهلها غفلون‏ ‏